Beter begrip van afkortingen geeft inzicht

VCA, TRA, BRF en de RI&E. Titels die beginnen met afkortingen klinken ingewikkeld en voorspellen zelden iets goeds. In deze column worden de afkortingen ‘ontwikkeld’. Door het afpellen van de moeilijkheden, ontstaat er dan meer helderheid en duidelijkheid.

Het acroniem VCA staat voor VGM (Veiligheid, Gezondheid & Milieu) Checklijst Aannemerij. RI&E staat voor risico-inventarisatie- & evaluatie. En bij de RIE gaat het vaak bij het eerste woordje fout. Wat is risico en wat is gevaar? Artikel 5 van de Arbowet heeft het zowel over risico’s als gevaren. Belangrijker is wat de verschillen zijn tussen risico en gevaar.

De koppeling naar Artikel 5 van de Arbowet geeft verwarring. In het eerste lid staat: ‘Deze risico-inventarisatie en -evaluatie bevat tevens een beschrijving van de gevaren en de risicobeperkende maatregelen en de risico’s voor bijzondere categorieën van werknemers’.

Een groot aantal RIE’s beschrijven niet primair de risico’s. De gevaren worden opgesomd en de risico’s komen niet altijd aan bod. Om maar te zwijgen van de risicobeperkende maatregelen.

Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal omschrijft de begrippen als volgt:

Gevaar: 1): mogelijkheid, kans dat uit gegeven omstandigheden onheil, ongeluk of nadeel kan voortkomen. 2); dat wat onheil, schade, risico’s kan veroorzaken. 3): hachelijke toestand van degene die door onheil bedreigd wordt.

Bij risico vermeldt Van Dale: gevaar voor schade of verlies, de gevaarlijke of kwade kans of kansen die zich bij iets voordoen.

Beide omschrijvingen in het woordenboek geven niet echt een duidelijke richting. Veiligheidskundigen verklaren dit over het algemeen praktischer. Gevaar kan een handeling of situatie aangeven. Een veelgehoorde definitie van gevaar is: Drager van verlies. 

Bij risico wordt de mate van waarschijnlijkheid als essentieel onderdeel genoemd. Het volgende voorbeeld schept helderheid. Een hoogwerker is gevaarlijk. Staat de hoogwerker netjes geparkeerd en kan er niemand bij is er feitelijk niets aan de hand. Het wordt anders wanneer iemand de hoogwerker gaat gebruiken. Vanaf dat moment wordt gesproken over risico’s.

Dit is doorgedrongen tot het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zij stellen dat de RIE’s onvoldoende van kwaliteit zijn. Met name de zogenoemde branche-RIE’s kwamen er over het algemeen niet positief uit.  En sinds 1 juli 2022 is het certificatieschema van Arbodeskundigen grondig aangepast. Een vaak onderbelicht aspect van deze aanscherping zijn de BRF’s. Weer een afkorting. BRF staat voor Basis Risico Factor.

Nog één afkorting erbij, en dan zijn er voldoende ingrediënten om hier iets moois van te maken. De vierde afkorting is TRA (Taak Risico Analyse).

De Taak Risico Analyse is om de een of andere reden regelmatig ondergeschoven aspect binnen het VCA-systeem. En dat is jammer. Want juist de TRA kan een toegevoegde waarde zijn voor het verder ontwikkelen van de RIE.

De RIE is opgebouwd uit basale aspecten. En dat is prima als startpunt. Daarnaast moeten de  prioritaire risico's zoals benoemd in de Beleidsregel Arbocatalogi (zie eerder artikel in VCA-nieuws) opgenomen zijn. Benoemen hoe het bijvoorbeeld met de daglichttoetreding, toiletten en wastafels en temperatuurbeleving is geregeld, hoort erbij. Essentiëler is om deze hoofdstukken specifieker te maken. En juist daar is de TRA een handig hulpmiddel voor.

In de TRA worden de operationele activiteiten beschreven die buiten de hoofdvestiging worden uitgevoerd. Neem als voorbeeld het werken met een hoogwerker. De TRA helpt om de activiteiten goed in kaart te brengen. De TRA kan opgebouwd zijn uit een aantal kolommen. Bijvoorbeeld risico’s en de te nemen maatregelen. Per taakstap wordt het document ingevuld.

Stapje verder is om de geconstateerde acties te plaatsen in het TOM-kader. Het klopt, alweer een afkorting of acroniem, maar best een handige. TOM staat voor Techniek – Organisatie – Medewerkers. In het genoemde voorbeeld van de hoogwerker kan dit als volgt ingevuld gaan worden:

TECHNIEK:

• Welke eisen worden er aan de hoogwerker gesteld
• Wat is het meeste geschikte type hoogwerker voor dit project
• Is het model geschikt voor de werkzaamheden
• Zijn er criteria met betrekking tot de brandstof van de machine, is bijvoorbeeld elektrisch aangedreven een eis
• Zijn keuringen noodzakelijk
• Zijn er juiste handleidingen voorhanden
•  

ORGANISATIE:

• Bij welke verhuurmaatschappij gaan wij de machine huren
• Wat voor ondergrond wordt verwacht
• Wie houdt de weersomstandigheden bij
• Zijn de faciliteiten op de bouwplaats aanwezig voor het laden en lossen van de hoogwerker
• Is de omgeving ingericht om met de betreffende machine de werkzaamheden uit te voeren
• Kan de hoogwerker na de werktijden veilig worden geparkeerd
• Wanneer het een elektrische uitvoering betreft, hoe is een en ander geregeld met opladen
• Borging van het geven van voorlichting en instructie
• Hoe wordt het toezicht geborgd tijdens het gebruik van de hoogwerker
• Is de hoogwerker voorzien van een geldig keuringscertificaat
• Is de BHV-organisatie capabel om op te treden in geval van een calamiteit (op hoogte)
• Welke PBM zijn noodzakelijk, waaronder valbeveiliging
• Hoe wordt het toezicht geborgd
•  

MEDEWERKERS:

• Welke medewerkers willen/kunnen werken met een hoogwerker
• Hebben de betreffende medewerkers een geldig certificaat voor de betreffende machine
• Zijn de instructies voor het gebruik van valbeveiliging bekend
• Redding indien de medewerker in valbeveiliging hangt
• Hoe wordt de voorlichting en instructie geborgd
• Hoe wordt er gecommuniceerd
• Bekend met hoe er gehandeld moet worden in geval van een calamiteit.
•  

Bovenstaande lijst is niet compleet. Het is bedoeld als een groeidocument.

De eerder genoemde afkorting BRF (Basis Risico Factor) speelt hier een belangrijke rol. Het kan voorkomen dat een bepaald aspect niet afgerond kan worden. In dat geval moet er een onderzoek gedaan worden naar het ‘waarom’. Waarom is bijvoorbeeld het onderwerp ‘Voorlichting en Instructie’ niet of onvoldoende gerealiseerd. Wat zijn de grondoorzaken hiervan. Is dit structureel of incidenteel. Door het toepassen van de TOM-methodiek wordt eveneens duidelijk waar een verbeterslag is te maken. Blijkt dat onder het hoofdstuk ‘organisatie’ veel blijft liggen, moet daar meer aandacht aan besteed gaan worden.

Door op deze wijze een TRA op te stellen, krijgt de organisatie een waardevol inzicht in de operationele activiteiten. Daarnaast ontstaan er verbetermogelijkheden.

Is het project afgerond, dan is het moment aangebroken om te evalueren. Klinkt ingewikkeld, maar organiseer met het groepje medewerkers van het betreffende project een toolbox. Bespreek de TRA en achterhaal wat er beter, slimmer, handiger en vooral veiliger had gekund. Kans is groot dat er waardevolle feedback geleverd gaat worden. En dat is een goede start voor de volgende TRA.

Na de evaluatie wordt de TRA voorzien van de verbeteracties. Is het geheel nu rond? Nou nee, want pak de TRA en leg die naast de RI&E. Kans is groot dat er in de RIE geen uitgebreide inventarisatie is opgenomen. De evaluatie ontbreekt vaak al helemaal. Als dat geconstateerd is, moet de RIE aangevuld worden.

De VGM-functionaris/preventiemedewerker en/of de interne/externe veiligheidskundige vult de bestaande RIE aan. Wanneer gebruikgemaakt wordt van een zogenoemde branche-RIE valt op dat bij het onderwerp ‘hoogwerker’ alleen de keuze bestaat uit: ja, nee of n.v.t. En juist dat is niet de bedoeling van de RIE. In de RIE worden de risico’s van de operationele risico’s met voldoende diepgang vastgesteld.

Door het toepassen van deze werkwijze kunnen binnen de organisatie alle werkzaamheden belicht en toegelicht worden. Het opstellen van een TRA komt in een ander licht te staan; en de RIE wordt specifieker en actueler.

Bijkomend voordeel is dat het aantal BRF’s inzichtelijk wordt. Dat is input voor het verder optimaliseren van het arbobeleid binnen de organisatie. Dit alles met de uiteindelijke bedoeling om het aantal (bijna-)ongevallen te minimaliseren.